สมถวารวิสฺสชฺชนาวารวณฺณนา

[305] ยสฺมิํ สมเย สมฺมุขาวินเยน จาติอาทิ ตสฺสา วิสฺสชฺชนํฯ ยสฺมิํ สมเย สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ อธิกรณํ วูปสมฺมติ, ตสฺมิํ สมเย ยตฺถ เยภุยฺยสิกา ลพฺภติ, ตตฺถ สมฺมุขาวินโย ลพฺภตีติ เอวํ สพฺพตฺถ สมฺพนฺโธฯ ยตฺถ ปฏิญฺญาตกรณํ ลพฺภติ, ตตฺถ สมฺมุขาวินโย ลพฺภตีติ เอตฺถ เอกํ วา ทฺเว วา พหู วา อาปตฺติโย อาปนฺโน ภิกฺขุ ‘‘อิมํ นาม อาปตฺติํ อาปนฺโนสี’’ติ ปุจฺฉิโต ‘‘อามา’’ติ อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, ทฺเวปิ ลพฺภนฺติฯ ตตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา ธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขตาติ เอวํ วุตฺตสมฺมุขาวินเย สงฺฆสฺส ปุรโต ปฏิญฺญาตํ กตํ เจ, สงฺฆสมฺมุขตาฯ ตตฺเถว เทสิตํ เจ, ธมฺมวินยสมฺมุขตาโยปิ ลทฺธา โหนฺติฯ อวิวทนฺตา อญฺญมญฺญํ ปฏิชานนฺติ เจ, ปุคฺคลสมฺมุขตาฯ ตสฺเสว สนฺติเก เทสิตํ เจ, ธมฺมวินยสมฺมุขตาโยปิ ลทฺธา โหนฺติฯ เอกสฺเสว วา เอกสฺส สนฺติเก อาปตฺติเทสนกาเล ‘‘ปสฺสสิ, ปสฺสามี’’ติ วุตฺเต ตตฺถ ธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขตาสญฺญิโต สมฺมุขาวินโย จ ปฏิญฺญาตกรณญฺจ ลทฺธํ โหติฯ

สํสฏฺฐวาราทิวณฺณนา

[306] อธิกรณานํ วูปสโมว สมโถ นาม, โส อธิกรณํ วินา นตฺถิ, ตสฺมา น จ ลพฺภา วินิภุชฺชิตฺวา นานากรณํ กาตุํฯ

[309-310] สมถา สมเถหิ สมฺมนฺตีติ เอตฺถ สมฺมนฺตีติ สมฺปชฺชนฺติฯ อธิกรณา วา ปน สมฺมนฺติ วูปสมฺมนฺตีติ อตฺโถ, ตสฺมา ‘‘เยภุยฺยสิกา สมฺมุขาวินเยน สมฺมตี’’ติ อิมาย สมฺมุขาวินเยน สทฺธิํ สมฺปชฺชติ, น สติวินยาทีหิ เตสํ ตสฺสา อนุปการตฺตาติ อตฺโถฯ สมถา อธิกรเณหิ สมฺมนฺตีติ เอตฺถ สมถา อภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ

[311] ‘‘สมฺมุขาวินโย วิวาทาธิกรเณน น สมฺมตี’’ติ ปาโฐฯ เยภุยฺยสิกาย สมานภาวโต จ อวสาเน ‘‘สมฺมุขาวินโย น เกนจิ สมฺมตี’’ติ (ปริ. 313) วุตฺตตฺตา จ สมฺมุขาวินโย สยํ สมเถน วา อธิกรเณน วา สเมตพฺโพ น โหตีติ กตฺวา วุตฺโตฯ สติวินโย กิจฺจาธิกรเณน สมฺมติฯ อมูฬฺหวินยตสฺสปาปิยสิกติณวตฺถารกาปิ กิจฺจาธิกรเณน สมฺมนฺติฯ

[313] วิวาทาธิกรณํ กิจฺจาธิกรเณน สมฺมตีติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต…เป.… ปฐมํ สลากํ นิกฺขิปามี’’ติ เอวํ วิวาทาธิกรณํ กิจฺจาธิกรเณน สมฺมติฯ อนุวาทาธิกรณอาปตฺตาธิกรณาปิ กิจฺจาธิกรเณน สมฺมนฺติฯ

‘‘‘อกตํ กมฺมํ ทุกฺกฏํ กมฺม’นฺติ เอวํ กิจฺจาธิกรณมฺปิ กิจฺจาธิกรเณน สมฺมตีติ เอวํ ปาโฐ เวทิตพฺโพ’’ติ ลิขิตํฯ อญฺญตรสฺมิํ ปน คณฺฐิปเท ‘‘‘สมถา อธิกรเณหิ สมฺมนฺตี’ติ เอตฺถ ยสฺมา สพฺเพ สมถา กิจฺจาธิกรเณน สมฺมนฺติ, ตสฺมา ‘สมถา กิจฺจาธิกรเณน สมฺมนฺตี’ติ ปาโฐ คเหตพฺโพ’’ติ วุตฺตํฯ

[314] วิวาทาธิกรณํ กตมํ อธิกรณํ สมุฏฺฐาเปตีติ ‘‘นายํ ธมฺโม’’ติ วุตฺตมตฺเตน กิญฺจิ อธิกรณํ น สมุฏฺฐาเปติฯ

[318-9] ‘‘กตมาธิกรณปริยาปนฺน’’นฺติ ปาโฐฯ วิวาทาธิกรณํ วิวาทาธิกรณํ ภชตีติ ปฐมุปฺปนฺนวิวาทํ ปจฺฉา อุปฺปนฺโน ภชติฯ วิวาทาธิกรณํ ทฺเว สมเถ ภชตีติ ‘‘อิมํ วูปสเมตุํ สมตฺถา ตุมฺเห’’ติ วทนฺตํ วิย ภชติ ‘‘มยํ ตํ วูปสเมสฺสามา’’ติ วทนฺเตหิ วิย ทฺวีหิ สมเถหิ สงฺคหิตํฯ

สมถเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขนฺธกปุจฺฉาวารวณฺณนา

ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนาวณฺณนา

[320] นิทานํ นาม กาลญฺจ นครญฺจ เทโส จ ภควา จฯ วตฺถุปุคฺคลาทิ นิทฺเทโสฯ ยานิ ตตฺถ อุปสมฺปทกฺขนฺธเก ‘‘น, ภิกฺขเว, อูนวีสติวสฺโส ปุคฺคโล อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติอาทินา นเยน อุตฺตมานิ ปทานิ วุตฺตานีติ สมฺพนฺโธฯ สา สา ตสฺส ตสฺส ปทสฺส อาปตฺตีติ วุจฺจตีติ ยา ‘‘น, ภิกฺขเว, อูนวีสติวสฺโส ปุคฺคโล อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ ปเทน ปญฺญตฺตา อาปตฺติ, สา ตสฺส ปทสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ จมฺมสํยุตฺเตติ จมฺมกฺขนฺธเกฯ

เอกุตฺตริกนยวณฺณนา